Szczere rozmowy o zarządzaniu dostępnością

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie - rozmowa z dr Magdaleną Wróblewską, Katarzyną Marzęcką i Magdaleną Dąbrowską

Dec 20, 2024

Taką pracę zespołową i zaangażowanie chciałabym obserwować częściej.

Tu w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie widzę zespół, widzę pamięć Muzeum o kolegach i koleżankach, którzy obecnie pracują w innych miejscach, a którym oddaje się sprawiedliwie uznanie, za to, co zrobili.

Tym razem przedstawiam Wam model zarządzania dostępnością w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, które osobiście uwielbiam za wystawy dla dzieci i tu, na moim blogu, za nie dziękuję całemu Muzeum, w szczególności Działowi Edukacji.

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie (PME)

Ja z dyrektorkami i koordynatorką w gabinecie Dyrekcji. Wszystkie uśmiechamy się. Za nami na ścianie wisi haftowany kilim

dr Magdalena Wróblewska - historyczka sztuki i muzeolożka, zainteresowana problematyką dekolonialności, adiunktka na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Stypendium typu post-doc odbyła w Kunsthistorisches Institut in Florenz- Max-Planck-Institut i Staatliche Museen zu Berlin (2012-14). W latach 2015-2021 kierowała badaniami w Muzeum Warszawy, oraz kilkoma zespołami: Działu Badań nad Warszawą, Działu Archeologicznego, Centrum Interpretacji Zabytku i Korczakianum. Była współkuratorką wystawy głównej „Rzeczy warszawskie”, odpowiedzialną za „Gabinet Portretów”. Prowadzony przez nią projekt „Skąd się biorą warszawiacy? Migracje do Warszawy w XIV-XXI w.” został nagrodzony Sybillą przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (2016). W ramach projektu City Museums and Multiple Colonial Pasts w projekcie ECHOES (H2020) opublikowała wraz z C. Ariese książkę „Practicing Decoloniality in Museums: A Guide with Global Examples” (Amsterdam University Press, 2021). Autorka książek i artykułów na temat fotografii, m.in. „Fotografie ruin, ruiny fotografii. 1944-2014” (2014, nagrodzona przez NIMOZ w konkursie „Muzeum widzialne” w 2015), „Obrazy pamięci i wiedzy. Fotograficzne reprodukcje dzieł w archiwach i narracjach historii sztuki” (2022). W 2023 roku odbyła staż badawczy w Department for Anthropology, Museum of Natural History, Smithsonian Institution w Waszyngtonie. Od listopada 2023 r. p.o. Dyrektorka Państwowego Muzeum Etnograficznego, od maja 2024 r. Dyrektorka tej instytucji.

Katarzyna Marzęcka - absolwentka kulturoznawstwa w Instytucie Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej w Warszawie. Studiowała na Wydziale Filozofii i Literatury Uniwersytetu w Buenos Aires, pracując jednocześnie przy projekcie „Ślady polskie w Argentynie” Muzeum Roca (2009), a także na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Complutense w Madrycie, gdzie łączyła naukę z koordynowaniem wydarzeń kulturalnych organizowanych przez Instytut Adama Mickiewicza i Ministerstwo Spraw Zagranicznych w ramach Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (2011). Pracowała jako tłumacz języka hiszpańskiego m.in. w ramach Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego (2012). Kierowniczka, a wcześniej pracowniczka (2013-2022) działu edukacji Narodowego Instytutu Chopina w Żelazowej Woli. W okresie od grudnia 2022 r. do marca 2023 r. pełniła obowiązki Dyrektora Teatru Żelaznego w Katowicach. Od kwietnia do października 2023 r. kierowała Wydziałem Kultury Departamentu Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie. Od października 2023 roku p.o Zastępczyni Dyrektorki Państwowego Muzeum Etnograficznego.

Magdalena Dąbrowska - koordynatorka ds. dostępności (KD), kulturoznawczyni i absolwentka Magisterskich Studiów Menadżerskich, specjalizacja Marketing na Uniwersytecie Warszawskim. Od 2013 roku związana z PME. Koordynatorka projektów, w tym współautorka wystaw familijnych i zadań realizowanych przez Dział Edukacji. W latach 2020-2023 pełniła funkcję Głównej Specjalistki ds. PR i marki muzeum. Pod koniec 2023 roku objęła stanowisko Koordynatorki ds. dostępności (KD) i projektów.

Kontekst i wyzwania

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie (PME) to:

Instytucja Kultury Samorządu Województwa Mazowieckiego
Zespół: 86 osób (stan na koniec grudnia 2024) pracowników
zabytkowy gmach, który nie jest przystosowany do potrzeb wielu grup odbiorców

Studium przypadku

Wsparcie organizatora

Muzeum współpracuje z nadzorującym je Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego. Moje rozmówczynie podkreślają, że Urząd ma dużą świadomość potrzeby dostępności i wolę, by wspierać muzeum w tym zakresie.

Pracownik Urzędu odpowiedzialny za dostępność cyfrową przygląda się dostępności cyfrowej muzeum i podpowiada rozwiązania. Z zaangażowaniem dzieli się swoimi doświadczeniami.

Zdarza się, że Samorząd Województwa Mazowieckiego wspiera finansowo muzeum w aspekcie kosztów związanych z dostępnością.

Przykładem jest dotacja celowa na projekt „Systemu wskazywania drogi, oznakowanie zewnątrz i wewnątrz”, biorącego pod uwagę potrzeby różnych odbiorców i ułatwiającego nawigację po budynku.

Ponadto Samorząd Województwa Mazowieckiego realizuje „Program N. Program Wsparcia osób z Niepełnosprawnościami na Mazowszu”. Celem programu jest ułatwienie osobom z niepełnosprawnościami dostępu do kultury poprzez możliwość skorzystania z oferty instytucji kultury za preferencyjną cenę biletu, tj. 1 zł brutto. Cena ta jest zarówno dla osoby z niepełnosprawnościami jak i osoby towarzyszącej.

Koordynatorka ds. dostępności dba o realizację Programu N z sukcesami: już wielu indywidualnych zwiedzających i grup skorzystało z tej możliwości. Uczestnicy warsztatów chętnie powracają, co sprzyja budowaniu relacji, uczenia się od siebie wzajemnie i poznawaniu potrzeb.

Grupa w kryzysie zdrowia psychicznego dzięki programowi N przychodziła do nas kilka razy, co pozwoliło osobom z tej grupy poczuć się u nas ze spotkania na spotkanie dobrze i bezpiecznie.

Dzięki tym środkom PME stało się miejscem regularnych odwiedzin także wielu grup osób z innymi niepełnosprawnościami.

Zaangażowana Dyrekcja

Dyrektorka PME, dr Magdalena Wróblewska, w programie na lata 2025-2029 złożonym do konkursu na stanowisko dyrektora, umieszcza dostępność jako jeden z priorytetów dla działań we wszystkich obszarach Muzeum. Ma na uwadze poprawę dostępności i uwzględnienie potrzeb różnych grupo docelowych nie tylko w programie Muzeum, ale także przy modernizacji wystaw i infrastruktury.

Dyrekcja wykazuje się dużą uważnością i zaangażowaniem w kwestii dostępności.

Ma świadomość barier i uczestniczy w procesie wdrażania dostępności na różnych etapach. Wspólnie z koordynatorką ds. dostępności mapuje wyzwania w muzeum i tworzy plany poprawy dostępności. Dzięki temu, od początku 2024 roku zostaje wprowadzony nowy standard tworzenia wystaw, gdzie usługi dostępności są integralną częścią wystaw.

Dyrekcja na hasło KD “potrzeba porozmawiać o ewakuacji i procedurach uwzględniających potrzeby różnych osób” nie czeka. Od razu umawia strażaka i wysyła maila z zaproszeniem do KD na spotkanie ze strażakiem w temacie opracowania procedur ewakuacji. Obecnie cały zespół jest przeszkolony, a w Muzeum istnieją zaktualizowane procedury.

Katarzyna Marzęcka, p.o. zastępczyni Dyrektorki, doskonale rozumie, że kompetencje trzeba dzielić szerzej, na cały zespół. Wynika to z jej doświadczenia pracy w dziale edukacji Narodowego Instytutu Chopina w Żelazowej Woli, gdzie zachęcała edukatorów, przyrodników do prowadzenia zajęć dla osób z niepełnosprawnościami i to procentowało na cały zespół.

Dyrekcja i KD są w stałym kontakcie, co sprzyja przepływowi informacji i jakości realizowanych zadań. Wspólnie ustalają, m.in. plany szkoleń dla pracowników i współpracowników Muzeum.

Wyznaczenie Koordynatora ds. dostępności (KD)

Na pytanie Dyrektora Roberta Zydla (Dyrektora PME w latach 2021-2023), kto zajmie się dostępnością, Magdalena Dąbrowska zgłasza się sama.

Magdalena od 2013 roku pracuje z publicznością i współtworzy rozwiązania na ekspozycjach familijnych i dlatego czuje, że dzięki dostępności będzie mogła zdziałać więcej dobrego na rzecz wystaw czasowych. I to się faktycznie sprawdza.

W momencie zmiany stanowiska Magdalena otrzymuje również propozycję sfinansowania studiów podyplomowych dot. koordynowania dostępności. Podejmuje świadomą i odpowiedzialną decyzję, że będzie w stanie z tego skorzystać w 2025 roku.

Wcześniej Dyrekcja finansuje studia Annie Zdzieborskiej, poprzedniej Koordynatorce dostępności, która wprowadza widoczną zmianę w dostępności w PME.

Magdalena Dąbrowska od samego początku bycia KD, czyli od października 2023 roku, stawia na samodzielne “sprawdzanie, testowanie, poznawanie”. Szuka sojuszników zmiany, samorzeczników, którzy wesprą ją w procesie. Nie boi się pytać i rozmawiać.

Przyznaje, że wiele nauczyła się od Anny Zdzieborskiej, z którą pracowała tylko pół roku, ale to wystarczyło, aby zainteresować się dostępnością i podjąć próbę rozwijania jej w Muzeum.

Ania Zdzieborska opowiedziała mi o dostępności, przedstawiając ją po prostu jako czuły proces, który trwa i potrzebuje czasu i uważności.

Magdalena stara się brać udział w różnych spotkaniach z osobami, które zajmują się dostępnością.

Bardzo dużo daje mi wymiana doświadczeń z innymi koordynatorkami. Za każdym razem otwiera się nowa furtka, do której chciałabym wbiec i coś stamtąd wyciągnąć. I po prostu ta historia się nigdy nie kończy.

Status dostępności i KD w PME

Obecnie dostępność w PME ma wysoki status, a Magdalena Dąbrowska jako KD ma duże zaufanie Dyrekcji.

Koordynatorka bierze udział już w pierwszych spotkaniach dotyczących projektów i wystaw. Od samego początku bierze czynny udział w procesie i dba o interesy wielu grup odbiorców.

Zaangażowany zespół

Dyrekcja i Koordynatorka ds. dostępności ciągle podkreślają otwartość i zaangażowanie zespołu.

Pracownicy etatowi angażują się w sposób wzmożony i szukają nowych rozwiązań.

W muzeum stale współpracują ze sobą działy: edukacji, techniczny, konserwatorski i komunikacji, kluczowe dla PME w zakresie dostępności i inkluzywności.

W PME co tydzień odbywają się spotkania kierownictwa, na których kwestie dostępności także są omawiane.

Koordynatorka ds. dostępności a zespół

KD podkreśla, że zawsze trzeba doceniać te działy, które teoretycznie wykonują tylko pracę administracyjną , czyli np. dział organizacyjny, kadry i finanse, bo bez nich żadne działanie by się nie udało.

“Zapłacenie jednego rachunku” wpływa na wernisaż i inne działania. Zależy nam, by każdy czuł się ważny na święcie muzeum i innych wydarzeniach.

Projektowanie Uniwersalne Kultury (PUK)

Dyrekcja i Koordynatorka ds. dostępności wielokrotnie mówią jak bardzo wpłynął na nie udział w projekcie PUK Narodowego Centrum Kultury.

W PUK wzięło udział prawie 20 osób, w tym Dyrekcja, co najmniej 2 reprezentantów z każdego działu i Koordynatorka ds. dostępności.

Wszyscy wspólnie pracowali nad autodiagnozą oraz strategią opartą o Model Dostępnej Kultury i mogli zobaczyć siebie nawzajem w procesie wdrażania dostępności. W rozmowach kuluarowych pracownicy dzielili się pozytywnymi wrażeniami z tego doświadczenia, “żyli tym projektem” przez długi czas.

Magdalena Dąbrowska widzi jednocześnie wyzwanie, co zrobić, żeby zespół, który się zawiązał przy PUK, był sprawczy, aby ludzie mieli czas i możliwości na wdrożenie założeń.

Pakiet szkoleń z dostępności dla zespołu

Pakiet szkoleń w obszarze dostępności dla całego zespołu wprowadziła Anna Zdzieborska przy wsparciu byłego Dyrektora Roberta Zydla.

Dyrektor wziął udział w szkoleniach prowadzonych przez Roberta Więckowskiego z Fundacji Kultury bez Barier i podkreślał, że chce podnosić kompetencje osób pracujących w Muzeum w tym obszarze. Tę wizję kontynuuje obecna Dyrektorka Muzeum, dr Magdalena Wróblewska.

Zespół przechodzi wówczas przez cały pakiet szkoleń, w tym zespół ochrony, kasy i recepcji, zostaje przeszkolony z rozumienia potrzeb osób niewidomych, głuchych, odbywa się także szkolenie z potrzeb osób w spektrum autyzmu.

KD wysyła również zebrane informacje nt. dostępności w PME, bo zależy jej, by pracownicy pierwszego kontaktu wiedzieli, gdzie jest winda, podnośniki, QRkody na wystawach, jaka jest architektura wystaw

Pracownicy Działu Edukacji i kuratorzy szkolą się także z obszaru rozumienia ze Stowarzyszeniem Otwieracz z Lublina, które wzmacnia kompetencje w zakresie realizacji spotkań dla tych grup odbiorców. Pracownicy poznają techniki przygotowywania i prowadzania spotkań dla osób z niepełnoprawnością intelektualną oraz w spektrum autyzmu. Techniki te szybko zostają przeszczepione na grunt lekcji muzealnych i spotkań „W pełni”.

Jednym z modułów szkolenia jest rozpoznanie potencjalnych barier komunikacyjnych, które z wielkim zaangażowaniem poznają pracownicy pierwszej linii kontaktu – stanowiska Kasy i Recepcji.

Dyrekcja i KD widzą, że dzięki szkoleniom, pracownicy przyjmują publiczność z różnymi potrzebami z większym komfortem i pewnością.

Dostępność na pierwszym planie

Dostępności w działaniach PME nie da się przeoczyć. Dostępność jest tak zaprojektowana, by każda osoba mogła ją zauważyć.

Zespół PME zgodnie przyznaje, że wartością widoczności dostępności na wystawach jest fakt, że “Każdy się o niej dowie”.

PME traktuje materiały edukacyjne jak treści dla wszystkich odbiorców.

Dostępność wystawy czasowych

Muzeum słynie z atrakcyjnych wystaw czasowych dla dzieci. Wielu rodziców, których znam, kocha wystawy PME.

Za sukcesem tych wystaw stoi Dział Edukacji. Na wystawach są obecne audiodeskrypcje i materiały dotykowe, opisy alternatywne i tłumaczenie na język migowy.

Do wystawy czasowej Magdaleny Shummer “Świat nierealny, lecz poznawalny” (19.04.2024 - 31.12.2024) PME angażuje również Głuchych Tomasza Grabowskiego i Natalię Siuchtę, którzy opowiadają o wystawie w języku migowym z dużych ekranów, a do filmów dołączone są napisy.

PME poddaje rozwiązania dostępnościowe ciągłej ewaluacji. Magdalena Dąbrowska zauważa, że jedno rozwiązanie już wprowadzone, może okazać się niewystarczające dla innej osoby.

Jedno pokolenie preferuje audiodeskrypcję w słuchawkach, inne woli QR kody. Dlatego staramy się dawać te dwie opcje. Wciąż szukamy rozwiązań.

Materiały do dotykania i empatia

Koordynatorka ds. dostępności wraz z konserwatorką Krystyną Tomasik wspólnie decydują o tym, które obiekty udostępnić do dotykania osobom niewidomym. Obie zastanawiają się z jak pracować z obiektami.

PME ma przywilej, bo posiada ogromną kolekcję edukacyjną: tekstylia i ceramikę, którą może udostępniać do wzbogacania doświadczeń widzów.

Przepis na dostępność od PME

Wsparcie i zaangażowanie Organizatora, w tym przypadku Samorządu Województwa Mazowieckiego
Przyznanie dostępności priorytetu programowego
Angażowanie zespołu - w szkolenia, działania, wymianę informacji
Zauważanie i docenianie osób w zespole - Każda osoba z zespołu ma ważną rolę w instytucji
Regularna i konsekwentna wymiana informacji w zespole i z zespołem
Pamięć o osobach, które zaczęły dostępność w instytucji
Poddawanie dostępności ciągłej ewaluacji
Konsultowanie rozwiązań ze specjalistami i czerpanie z ich bogatego doświadczenia w dostępności

Sprawczość w dostępności

Na koniec wywiadów zadaję moim rozmówczyniom pytania:

Kiedy czujesz się sprawcza?
Kiedy czujesz się doceniona?

Katarzyna Marzęcka

Moja satysfakcja zaczyna się w momencie dobrostanu pracowników. A jego źródłem może być na przykład jeden z sukcesów w zakresie dostępności.

Momentem docenienia dla PME jest moment wyróżnienia PME i i przyznania tytułu Ambasadora Dostępności przez Fundację Dom w Łodzi, która działa już blisko 20 lat na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami.

Organizacja przyznaje PME wyróżnienie po zwiedzaniu przez swoich podopiecznych wystawy familijnej „Kwiaty polskie”. Fundacja dba podczas uroczystości podsumowującej o rezonans.

Obecność licznych mediów, była dla nas okazją, by opowiedzieć o dostępności i o nas szerzej.

Magdalena Dąbrowska

Mój moment satysfakcji : wernisaż wystawy Magdaleny Shummer z widoczną na pierwszym planie dostępnością

KD podkreśla, że ważne dla niej było to, że podczas wernisażu było tłumaczenie na język migowy. Dzięki temu Głusi współtwórcy mogli uczestniczyć w wydarzeniu tak jak pozostali goście.

Dla KD największym powodem do dumy jest fakt, że na wernisażu dostępność jest widoczna od razu. Dostrzegają ją wszyscy! Ci, którzy zachwycają się dziełami Magdaleny Shummer, które są niezwykłe, równolegle zachwycają się dostępnością.

Czuję się doceniana przez publiczność, gdy widzę zadowolonych ludzi na wystawie. Gdy widzę osoby, do których ta dostępność jest skierowana i że to wszystko działa.

Magdalena czuje się również doceniona, gdy organizuje szkolenia i ludzie mówią, że “to jest ważne”.

Magdalena Wróblewska

Dla mnie przełomowym momentem był bal karnawałowy zorganizowany w naszej przestrzeni dla Fundacji Dzieciom “Zdążyć z Pomocą”.

Wtedy to osoby z zespołu, który nie pracuje na co dzień nad dostępnością, mogły stworzyć wspaniałą przestrzeń do zabawy. Muzeum chciało zaoferować podopiecznym Fundacji i ich rodzinom warsztaty i oprowadzania, ale okazało się to niemożliwe, ze względu na długą podróż i możliwe zmęczenie.

Wsłuchaliśmy się w potrzeby grupy i zrezygnowaliśmy z działalności statutowej, czyli komponentu edukacji i po prostu udostępniliśmy nasze zasoby (przestrzenie, infrastruktura, czas pracy osób z Działu Technicznego), a nasi goście dostali dokładnie to, czego oczekiwali- wspaniałą zabawę!

Dla mnie to było najbardziej poruszające wydarzenie w PME, tańczyłam z nimi do końca. I nauczyłam się, że Muzeum najwięcej zyskuje, gdy wsłuchuje się w potrzeby swoich gości, nawet jeśli to oznacza rezygnację z działań programowych.

Dostępność w Muzeum Etnograficznym

Zdjęcia przedstawiają oryginały obrazów i przygotowane do nich usługi dostępności prezentowane tuż przy obrazie na kubikach. na nich leżą rzetelnie przygotowane tyflogafiki z materiałów o różnych strukturach, np. przedstawione na obrazie myszki są z filcu na tyflografice, do dzieł są równiż opracowane teksty laternatywne i audiodeskrypcje do odsłuchania na stanowiskach poprzez słuchawki, zdjęcia prezentują również filmy z tłumaczeniem na język migowy i z napisami

Jak już pisałam wcześniej kocham ja i moje dzieci wystawy czasowe dla rodzin w PME.

Obecnie PME realizuje wydarzenia włączające, nakierowane na potrzeby konkretnej grupy. Są wśród nich spotkania z wcześniej ustalonymi datami oraz otwarte, z możliwością dopasowania terminu do potrzeb gości indywidualnych i grup.

Kilka konkretnych przykładów z oferty dostępnej w PME: